Familiaire dysautonomie (FD) is een ernstige en zeldzame genetische aandoening die de overleving van specifieke zenuwcellen beïnvloedt, voornamelijk delen van het autonome zenuwstelsel en sensorische neuronen. Dit beïnvloedt de controle van het lichaam over onvrijwillige acties, zoals ademen, verteren, tranen maken, kwijlen en het reguleren van bloeddruk en temperatuur. Een verminderde gevoeligheid voor pijn en temperatuur is een ander groot probleem.
De aandoening werd voor het eerst beschreven in 1949 door twee onderzoekers, Riley en Day, en wordt soms het Riley-Day-syndroom genoemd. Type III erfelijke sensorische en autonome neuropathie (HSAN type III) verwijst ook naar hetzelfde medische probleem. De aandoening komt voornamelijk voor bij mensen van Ashkenazi-joodse afkomst. In deze groep treft het ongeveer één persoon op 3700.
Judith Haeusler / Getty Images
Symptomen
Familiaire dysautonomie is een slopende ziekte die veel verschillende symptomen kan veroorzaken. Deze verschijnen vroeg in de kindertijd en kunnen voor het eerst verschijnen als een lage spierspanning, afwezigheid van tranen en moeite met het handhaven van de lichaamstemperatuur.
Er kunnen aanvullende symptomen optreden, zoals:
- Moeite met slikken
- Slechte groei
- Frequente longinfecties
- Overmatig speeksel
- Afleveringen van braken
- Vertragingen bij het bereiken van fysieke mijlpalen
- Brandend maagzuur
- Bedplassen
- Abnormale hartritmes
- Droge ogen, wat kan leiden tot schaafwonden van het hoornvlies
- Andere oogproblemen, zoals scheelzien
- Verminderde smaaksensatie
- Ademhalingsproblemen tijdens de slaap
- Abnormale kromming van de wervelkolom (scoliose)
- Slechte balans en brede gang die na verloop van tijd verslechtert
Slechte regulering van de bloeddruk is ook een veelvoorkomend probleem. Dit kan orthostatische hypotensie veroorzaken, een verlaging van de bloeddruk bij het staan, wat kan leiden tot duizeligheid of flauwvallen. De periodieke stijgingen van de bloeddruk hebben op de lange termijn ook de neiging nierproblemen te veroorzaken.
Ongevoeligheid voor pijn en temperatuur is een ander probleem. Dit kan bijdragen aan letsel, bijvoorbeeld als een getroffen persoon niet merkt dat hij zijn hand van een zeer heet voorwerp verwijdert.
Veel mensen met FD hebben een normale intelligentie, maar sommige mensen hebben leerproblemen, zoals problemen met aandachtstekort.
Ongeveer 40% van de mensen met FD ervaart periodieke verergering van bepaalde symptomen, de zogenaamde "autonome crises". Tijdens een van deze crises kan een persoon symptomen ervaren zoals overmatig zweten, roodachtige vlekken op de huid, snelle veranderingen in bloeddruk en hartslag, en braken.
Mensen met FD hebben gemiddeld ook een verminderde levensverwachting. Sommige mensen met de aandoening overlijden aan complicaties door longontsteking, anderen lijden aan plotseling onverklaard overlijden tijdens de slaap of aan andere ziektecomplicaties.
Oorzaken
De symptomen van familiaire dysautonomie zijn logisch als u meer te weten komt over het deel van het lichaam dat door de ziekte wordt aangetast. De ziekte lijkt vooral neuronen te treffen.
De autonome neuronen van het lichaam lijken bijzonder vatbaar voor problemen. Dit zijn de neuronen die helpen bij het reguleren van het autonome zenuwstelsel. Dit systeem helpt bij het reguleren van veel automatische functies van uw lichaam, zoals ademhaling, bloeddruk, zweten, speekselvloed, temperatuurregeling en spijsvertering. Daarom lijken deze delen van het lichaam bijzonder vatbaar voor problemen.
De ziekte treft ook enkele sensorische neuronen, waardoor het gevoel van temperatuur en pijn verminderd is.
Enkele van de andere problemen van FD zijn het gevolg van complicaties van deze problemen. Mensen met FD hebben bijvoorbeeld last van periodes van zeer hoge bloeddruk, wat op zijn beurt op de lange termijn de nieren kan beschadigen.
Genetische mutatie
Er zijn andere medische problemen die problemen kunnen veroorzaken met het autonome zenuwstelsel. Maar bij familiaire dysautonomie worden deze problemen veroorzaakt door mutaties in een enkel gen. In het bijzonder veroorzaken mutaties in een gen genaamd "ELP1" (ook bekend als IKAP) de ziekte.
Dit gen maakt een eiwit waarvan de functie niet helemaal duidelijk is. We weten echter dat het belangrijk lijkt te zijn voor de goede ontwikkeling van het zenuwstelsel.
Wanneer een persoon een genetische mutatie in ELP1 heeft, kan het lichaam niet genoeg functionele eiwitten maken waar het nodig is. Dit geldt met name voor bepaalde cellen in het zenuwstelsel. Dit is wat de problemen veroorzaakt met delen van het zenuwstelsel die tot symptomen leiden.
FD behoort tot een groep verwante aandoeningen, de erfelijke sensorische en autonome neuropathieën (HSAN's). Deze aandoeningen zijn allemaal genetisch overgeërfd, en ze kunnen allemaal zowel sensorische als autonome neuronen aantasten. Ze hebben echter enigszins verschillende genetische oorzaken en hebben dus enigszins verschillende (hoewel overlappende) symptomen. Alle andere stoornissen in deze groep, inclusief FD, veroorzaken enkele sensorische en autonome symptomen.
Hoe de ziekte wordt geërfd
Familiaire dysautonomie is een autosomaal recessieve genetische aandoening. Dat betekent dat een persoon met FD een aangetast gen heeft ontvangen van beide ouders.
Mensen die slechts één kopie van het gen dragen (dragers genoemd) hebben geen symptomen. Als een echtpaar één kind met FD heeft gehad, is er een kans van 25% dat een ander kind van hen ook de ziekte zou hebben.
Als u weet dat er in uw familie FD is, is het vaak nuttig om met een genetisch consulent te werken.Voor paren van Ashkenazi-joodse afkomst wordt het gen dat FD veroorzaakt vaak opgenomen als onderdeel van een panel van genen dat voorafgaand aan de conceptie kan worden getest. Prenatale tests en pre-implantatie genetische tests zijn mogelijkheden voor paren die het risico lopen een kind met FD te krijgen.
Diagnose
Het diagnostische proces begint met een geschiedenis en een grondig medisch onderzoek. Familiegeschiedenis is ook belangrijk, hoewel een baby de eerste bekende in een familie kan zijn die de ziekte heeft. Clinici proberen zoveel mogelijk informatie te krijgen om de mogelijke diagnoses te evalueren. Dit kan zelfs in utero beginnen met een nauwkeurigheid van meer dan 99% Sinds prenatale screening voor het familiaire dysautonomia-gen in 2001 beschikbaar kwam, is het aantal baby's dat met de ziekte wordt geboren in de VS afgenomen.
FD is een zeldzame aandoening en er zijn veel andere problemen die enkele symptomen van FD kunnen veroorzaken. Andere neurologische syndromen en of andere erfelijke en sensorische neuropathieën kunnen bijvoorbeeld soortgelijke problemen veroorzaken. Het is belangrijk om deze andere mogelijke oorzaken uit te sluiten.
Bij elkaar genomen kunnen bepaalde aanwijzingen een arts helpen de juiste diagnose te stellen. Deze omvatten de aanwezigheid van het volgende:
- Lage spierspanning in de kindertijd
- Afwezige of verminderde diepe peesreflexen
- Gladde, bleek ogende tong
- Afwezigheid van tranen
- Ashkenazi Joodse genetische achtergrond
Testen is ook een belangrijk onderdeel van het diagnostische proces. In eerste instantie zal een breed scala aan tests worden uitgevoerd, terwijl clinici proberen een idee te krijgen van wat er aan de hand is. Dit kunnen algemene tests zijn, zoals bloedonderzoeken en een compleet metabool panel.
Andere tests om het zenuwstelsel te beoordelen, kunnen belangrijk zijn, zoals hersenafbeeldingsonderzoeken of elektro-encefalografie. De eerste tests kunnen variëren, afhankelijk van hoe de symptomen voor het eerst verschijnen.
Er zijn een aantal specifieke tests die kunnen helpen bij het diagnosticeren van FD als een arts dit vermoedt. Een daarvan is de reactie op een onderhuidse injectie van histamine. Mensen met FD vertonen een zeer specifieke huidreactie ("gebrek aan axonflare" genoemd).
Een andere test maakt gebruik van oogdruppels van het medicijn methacholine (dat het autonome zenuwstelsel aantast). De pupil van iemand met FD zal drastisch in omvang krimpen na deze druppels.
Genetische tests zijn meestal nodig om de diagnose te bevestigen. Bloedonderzoeken kunnen naar een laboratorium worden gestuurd, dat zal controleren op de specifieke genetische mutatie waarvan bekend is dat deze FD veroorzaakt.
Het is vaak nuttig om samen te werken met een arts die ervaring heeft met zeldzame genetische ziekten bij het zoeken naar de exacte diagnose.
Behandeling
Er is momenteel geen behandeling goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) die de ziekte en de progressie ervan rechtstreeks kan aanpakken. Er zijn echter veel interventies die de problemen van de ziekte kunnen helpen aanpakken en complicaties kunnen helpen voorkomen.
Sommige hiervan zijn slechts tijdelijk nodig, bijvoorbeeld om een crisis van verhoogde bloeddruk of een longontsteking aan te pakken. Anderen zijn op de lange termijn nodig. Deze behandelingen worden specifiek afgestemd op de individuele behoeften.
Enkele mogelijke behandelingen kunnen zijn:
- Gastronomiebuis (g-buis) om de voeding op peil te houden
- Medicijnen voor gastro-oesofageale refluxziekte (zoals omeprazol)
- IV-vloeistoffen voor braakcrises
- Borstfysiotherapie, om longinfecties te helpen voorkomen
- Antibiotica voor longinfectie
- Pacemaker voor flauwvallen of orthostatische hypotensie
- Elastische kousen en beenmanoeuvres om te helpen bij orthostatische hypotensie
- Geneesmiddelen zoals diazepam om hypertensieve episodes en brakencrises te behandelen
- Geneesmiddelen zoals midodrine, om orthostatische hypotensie te behandelen
- Geneesmiddelen zoals ACE-remmers, voor nieraandoeningen
- Geneesmiddelen zoals glycopyrrolaat, om de speekselproductie te verminderen
- Kunsttranen ter bescherming van het hoornvlies
- Chirurgie of orthopedische apparaten voor scoliose
- Positieve luchtwegdruk (CPAP of BiPAP) voor verstoorde ademhaling tijdens de slaap
Behandelingen in ontwikkeling
Onderzoekers werken aan behandelingen die de ziekte zelf direct kunnen behandelen.
Een veelbelovende behandeling is een stof genaamd fosfatidylserine, die door de FDA is goedgekeurd als een vrij verkrijgbaar voedingssupplement. Sommige wetenschappelijke onderzoeken suggereren dat dit voedingssupplement het beloop van de ziekte kan vertragen door het ELP1-gehalte te verhogen. Momenteel zijn er klinische proeven met de verbinding gaande die meer informatie zullen verschaffen over de veiligheid en doeltreffendheid ervan.
Klinische onderzoeken zijn ook aan de gang voor een andere mogelijke behandeling genaamd "kinetine". Mogelijk kan het ook de niveaus van functionerende ELP1 verhogen.
Hopelijk zal de FDA-goedkeuring van een of meer van deze onderzoeksbehandelingen het leven van mensen met FD verbeteren. Het valt nog te bezien of deze behandelingen het ziekteproces kunnen vertragen of omkeren. Andere mogelijke behandelingen zijn ook in ontwikkeling.
Onderzoek naar klinische onderzoeken
Praat met uw arts als u meer wilt weten over klinische onderzoeken voor FD. U kunt ook de Amerikaanse database met klinische proeven raadplegen. Elke klinische proef heeft risico's en mogelijke voordelen, maar het kan nooit kwaad om meer te weten te komen over de vraag of dit in uw situatie een optie kan zijn.
Toezicht houden
Regelmatige controle is ook een belangrijk onderdeel van het beheersen van de ziekte. Dit is belangrijk omdat bepaalde symptomen van de ziekte in de loop van de tijd kunnen verergeren.
- Mensen met FD hebben bijvoorbeeld mogelijk het volgende nodig:
- Regelmatige beoordelingen voor chronische luchtwegaandoeningen
- Regelmatige controle van bloeddruk en cardiovasculaire problemen
- Regelmatige oogonderzoeken
- Screening op verstoorde ademhaling tijdens de slaap
- Regelmatige onderzoeken van de wervelkolom
Omgaan
Bepaalde situaties kunnen bepaalde symptomen van FD tijdelijk verergeren. Indien mogelijk moeten deze situaties worden vermeden bij mensen met de aandoening. Deze kunnen zijn:
- Buiten zijn bij warm en vochtig weer
- Een te volle blaas hebben
- Lange autoritten maken
- Emotionele stress of pijn ervaren
Het is ook belangrijk voor zorgverleners om voor zichzelf te zorgen. Als je te maken hebt met een chronische en ernstige aandoening zoals familiaire dysautonomie, is het belangrijk om contact op te nemen met anderen.
Als gezin zijn er grote aanpassingen nodig om de beste zorg van uw kind te kunnen bieden. Maar het is gemakkelijker dan ooit om te netwerken met andere families die ervaring hebben met de ziekte. De Familial Dysautonomia Foundation biedt veel bronnen voor ondersteuning.
Een woord van Verywell
Het kan verwoestend zijn om te horen dat uw kind een ernstige medische aandoening heeft, zoals familiaire dysautonomie. Gun uzelf de tijd om het nieuws in u op te nemen.
Gelukkig komen er mogelijk nieuwere en betere behandelingen. Met de tijd, opleiding en de steun van uw zorgteam, zult u blijven leren over de beste manier om voor uw geliefde te pleiten.
