De effecten van de zon op de huid

Zonlicht heeft een diepgaand effect op de huid dat kan leiden tot vroegtijdige veroudering, huidkanker en tal van andere huidgerelateerde aandoeningen. Blootstelling aan ultraviolet (UV) licht is verantwoordelijk voor ongeveer 90% van alle symptomen van huidletsel.

De feiten over UV-straling

De zon zendt UV-straling uit die we in categorieën verdelen op basis van hun relatieve golflengte (gemeten door een nanometer of nm):

• UVC-straling (100 tot 290 nm)
• UVB-straling (290 tot 320 nm)
• UVA-straling (320 tot 400 nm)

UVC-straling heeft de kortste golflengte en wordt bijna volledig geabsorbeerd door de ozonlaag. Als zodanig heeft het niet echt invloed op de huid. Uv-C-straling kan echter worden gevonden uit kunstmatige bronnen zoals kwikbooglampen en kiemdodende lampen.

UVB-straling tast de buitenste huidlaag (epidermis) aan en is de belangrijkste oorzaak van zonnebrand. Het is het meest intens tussen 10.00 uur en 14.00 uur. wanneer het zonlicht op zijn helderst is. Het is ook intenser tijdens de zomermaanden, goed voor ongeveer 70 procent van de jaarlijkse UVB-blootstelling van een persoon. Vanwege zijn golflengte dringt UVB niet gemakkelijk door glas.

Men dacht daarentegen dat UVA-straling slechts een klein effect op de huid had. Studies hebben sindsdien aangetoond dat UVA een belangrijke bijdrage levert aan huidbeschadiging. UVA dringt dieper in de huid door met een intensiteit die niet zo veel UVB fluctueert. En, in tegenstelling tot UVB, wordt UVA niet door glas gefilterd.

Schadelijke effecten van UVA en UVB

Zowel UVA- als UVB-straling kan een overvloed aan huidgerelateerde afwijkingen veroorzaken, waaronder rimpels, verouderinggerelateerde aandoeningen, huidkanker en een verminderde immuniteit tegen infecties. Hoewel we de mechanismen voor deze veranderingen niet volledig begrijpen, geloven sommigen dat de afbraak van collageen en de vorming van vrije radicalen het DNA-herstel op moleculair niveau kunnen verstoren.

Van UV-straling is bekend dat het het aantal moedervlekken in aan de zon blootgestelde delen van het lichaam verhoogt. Overmatige blootstelling aan de zon kan ook leiden tot de ontwikkeling van premaligne laesies, actinische keratosen genaamd. Actinische keratosen worden als precancereus beschouwd omdat één op de 100 zich zal ontwikkelen tot plaveiselcelcarcinoom. Actinische keratosen "bultjes" zijn vaak gemakkelijker te voelen dan te zien en verschijnen meestal op het gezicht, de oren en de achterkant van de handen.

Blootstelling aan UV-straling kan ook seborrheische keratosen veroorzaken, die lijken op wratachtige laesies die op de huid "vastzitten". In tegenstelling tot actinische keratosen worden seborrheische keratosen niet kankerachtig.

Collageenafbraak en vrije radicalen

Door UV-straling kan collageen sneller worden afgebroken dan bij normale veroudering. Het doet dit door de middelste huidlaag (dermis) te penetreren, waardoor de abnormale opbouw van elastine ontstaat. Wanneer deze elastines zich ophopen, worden enzymen geproduceerd die onbedoeld collageen afbreken en zogenaamde "zonnelittekens" veroorzaken. Aanhoudende blootstelling versnelt het proces alleen maar, wat leidt tot verder kreuken en uitzakken.

UV-straling is ook een van de belangrijkste veroorzakers van vrije radicalen. Vrije radicalen zijn de onstabiele zuurstofmoleculen die maar één elektron hebben in plaats van twee. Omdat elektronen in paren worden gevonden, moet het molecuul zijn ontbrekende elektron van andere moleculen wegvangen, waardoor een kettingreactie ontstaat die cellen op moleculair niveau kan beschadigen. Vrije radicalen verhogen niet alleen het aantal enzymen die collageen afbreken, maar ze kunnen ook het genetisch materiaal van een cel veranderen op een manier die tot kanker kan leiden.

Effecten van het immuunsysteem

Het lichaam heeft een verdedigend immuunsysteem dat bedoeld is om infecties en abnormale celgroei, waaronder kanker, aan te vallen. Deze immuunafweer omvat gespecialiseerde witte bloedcellen genaamd T-lymfocyten en huidcellen genaamd Langerhans-cellen. Wanneer de huid wordt blootgesteld aan overmatig zonlicht, komen bepaalde chemicaliën vrij die deze cellen actief onderdrukken, waardoor de algehele immuunrespons wordt verzwakt.

Dit is niet de enige manier waarop overmatige blootstelling iemands immuniteit kan ondermijnen. De laatste verdedigingslinie van het lichaam is apoptose, waarbij ernstig beschadigde cellen worden gedood en ze geen kanker kunnen worden. (Dit is een van de redenen waarom je pelt na zonnebrand.) Hoewel het proces niet volledig wordt begrepen, lijkt overmatige blootstelling aan UV-straling apoptose te voorkomen, waardoor precancereuze cellen de kans krijgen om kwaadaardig te worden.

Huidveranderingen veroorzaakt door de zon

Blootstelling aan UV veroorzaakt de ongelijkmatige verdikking en verdunning van de huid, zonne-elastose genaamd, wat resulteert in grove rimpels en een gele verkleuring. Het kan er ook voor zorgen dat de wanden van bloedvaten dunner worden, wat leidt tot gemakkelijk blauwe plekken en spataderen (telangiëctasieën) in het gezicht.

Verreweg de meest voorkomende door de zon veroorzaakte pigmentveranderingen zijn sproeten. Een sproet ontstaat wanneer de pigmentproducerende cellen (melanocyten) van de huid worden beschadigd, wat leidt tot vergroting van de vlek. Een andere zijn ouderdomsvlekken, die meestal voorkomen op de rug van handen, borst, schouders, armen en bovenrug. Hoewel ouderdomsvlekken vaak worden gezien bij oudere volwassenen, zijn ze niet leeftijdsgebonden zoals hun naam doet vermoeden, maar een gevolg van zonneschade.

Blootstelling aan UV-straling kan ook leiden tot het verschijnen van witte vlekken op de benen, handen en armen, aangezien melanocyten geleidelijk worden vernietigd door zonnestraling.

Huidkanker en melanoom

Het is bekend dat de zon kanker kan veroorzaken. De drie belangrijkste soorten huidkanker zijn melanoom, basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom.

Melanoom is de meest dodelijke van de drie omdat het zich gemakkelijker verspreidt (metastaseert) dan de andere. Basaalcelcarcinoom komt het meest voor en heeft de neiging zich lokaal te verspreiden in plaats van uit te zaaien. Plaveiselcelcarcinoom is het op een na meest voorkomende en het is bekend dat het uitzaait, hoewel niet zo vaak voor als melanoom.

Blootstelling aan de zon is de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van melanoom. Het risico op basaalcelcarcinoom of plaveiselcelcarcinoom is daarentegen gerelateerd aan zowel het huidtype van een persoon als de hoeveelheid levenslange blootstelling aan UV-straling.